کد مطلب:134015 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:218
بیت المال در حکومت عثمان
بیت المال مسلمین كه در اسلام نسبت به حفظ و بهره برداری صحیح از آن و رساندن آن بافراد شایسته و طبقات محروم اجتماع آن همه سفارش گردیده. در حكومت عثمان بصورت اموال شخصی خلیفه درآمده بود، كسانیكه نه تنها قانون را بر رضای خلیفه مقدم می داشتند بلكه در صدد اعتراض بروشهای غیر قانونی وی هم برمی آمدند، آشكارا از حقوق حقه ی خود محروم می گردیدند. ولی آنهائی كه تنها هدفشان تأمین هوسهای عثمان و خواسته های حكومت او بود هم از نصیب خود برخوردار بودند و هم از حقوق از دست رفته ی دیگران حداكثر بهره را برمی داشتند تا آنجا كه از این راه ثروت های كلان و اندوخته های فراوان از خود بجای گذاردند. عثمان هم خود از بیت المال مسلمین تا حدود زیادی اندوخته و هم بنی امیه و خویشاوندان و اقوامش از این راه ثروتهای فراوان گردآوردند مسعودی مورخ مشهور اسلامی می نویسد: هنگامیكه عثمان كشته شد صد و پنجاه هزار دینار و یك میلیون درهم از اموال شخصی خود بجای گذارد و قیمت باغهای او در وادی القری و حنین و جاهای دیگر
صد هزار دینار بود و دارای گله هائی از شتر و اسب بوده است [1] .
ابوموسی اشعری روزی اموال فراوانی از بیت المال نزد خلیفه آورد، عثمان طلاها، و نقره های آن را با ظرف بین زنان و فرزندان خود تقسیم كرد [2] .
اینكه ما ادعا كردیم عثمان بیت المال را اموال شخصی خود می پنداشت، نه تنها عمل او بر این حقیقت گواهی میداد بلكه در دو مورد خود صریحاً این موضوع را یادآور گردید.
مورد اول- هنگامی كه عبداللَّه بن خالد با جمع فراوانی از مكه وارد مدینه شد و نزد خلیفه آمد، عثمان به عبداللَّه بن ارقم كه خازن بیت المال و وزیر دارائی حكومت بود نوشت كه به عبداللَّه بن خالد سیصد هزار درهم از بیت المال بدهد و بهر فردی كه با اوست صد هزار درهم بپردازد. عبداللَّه بن ارقم از پرداختن حواله ی خلیفه امتناع ورزید. عثمان ضمن نامه ای او را به خاطر این جسارت سرزنش كرده و به وی نوشت: یعنی تو خزینه دار ما هستی باید آنچه حواله می كنم بی درنگ بپردازی ولی عبداللَّه در پاسخ عثمان چنین نگاشت:
من خزانه دار مسلمانانم و خزنیه دار تو غلام توست آنگاه كلید بیت المال را به عثمان رد كرد و از مقام خود استعفا نمود [3] .
مورد دوم- هنگامی كه ولید بن عقبه از جانب عثمان استاندار كوفه گردید. از عبداللَّه بن مسعود كه خازن بیت المال در كوفه بود مبلغی
از بیت المال استقراض كرد تا در آینده ی نزدیك بپردازد (چون عادت بر این بود كه حكام از بیت المال قرض می گرفتند و سپس می پرداختند) عبداللَّه بن مسعود پس از چندی آن مبلغ را از ولید مطالبه كرد تا آنرا به بیت المال برگرداند. اما ولید بجای آنكه به عبداللَّه پاسخ مساعد بدهد از این جسارت سخت ناراحت شد، و جریان را به صورت شكایت از عبداللَّه بن مسعود به عثمان مرقوم داشت. پس از چندی عثمان نامه ای كه به عبداللَّه ابن مسعود نوشت كه تو خزانه دار و كلیددار مائی و نسبت به آنچه كه ولید از بیت المال گرفته است متعرض او مباش». عبداللَّه بن مسعود پس از خواندن نامه ی عثمان به مسجد آمد و در برابر مردم كلید بیت المال را نزد ولید پرتاب كرد و گفت من گمان می كردم خازن اموال مسلمین هستم اما حالا كه عثمان مرا خازن شخصی خود می داند این سمت را نمی پذیرم [4] .
صد هزار دینار بود و دارای گله هائی از شتر و اسب بوده است [1] .
ابوموسی اشعری روزی اموال فراوانی از بیت المال نزد خلیفه آورد، عثمان طلاها، و نقره های آن را با ظرف بین زنان و فرزندان خود تقسیم كرد [2] .
اینكه ما ادعا كردیم عثمان بیت المال را اموال شخصی خود می پنداشت، نه تنها عمل او بر این حقیقت گواهی میداد بلكه در دو مورد خود صریحاً این موضوع را یادآور گردید.
مورد اول- هنگامی كه عبداللَّه بن خالد با جمع فراوانی از مكه وارد مدینه شد و نزد خلیفه آمد، عثمان به عبداللَّه بن ارقم كه خازن بیت المال و وزیر دارائی حكومت بود نوشت كه به عبداللَّه بن خالد سیصد هزار درهم از بیت المال بدهد و بهر فردی كه با اوست صد هزار درهم بپردازد. عبداللَّه بن ارقم از پرداختن حواله ی خلیفه امتناع ورزید. عثمان ضمن نامه ای او را به خاطر این جسارت سرزنش كرده و به وی نوشت: یعنی تو خزینه دار ما هستی باید آنچه حواله می كنم بی درنگ بپردازی ولی عبداللَّه در پاسخ عثمان چنین نگاشت:
من خزانه دار مسلمانانم و خزنیه دار تو غلام توست آنگاه كلید بیت المال را به عثمان رد كرد و از مقام خود استعفا نمود [3] .
مورد دوم- هنگامی كه ولید بن عقبه از جانب عثمان استاندار كوفه گردید. از عبداللَّه بن مسعود كه خازن بیت المال در كوفه بود مبلغی
از بیت المال استقراض كرد تا در آینده ی نزدیك بپردازد (چون عادت بر این بود كه حكام از بیت المال قرض می گرفتند و سپس می پرداختند) عبداللَّه بن مسعود پس از چندی آن مبلغ را از ولید مطالبه كرد تا آنرا به بیت المال برگرداند. اما ولید بجای آنكه به عبداللَّه پاسخ مساعد بدهد از این جسارت سخت ناراحت شد، و جریان را به صورت شكایت از عبداللَّه بن مسعود به عثمان مرقوم داشت. پس از چندی عثمان نامه ای كه به عبداللَّه ابن مسعود نوشت كه تو خزانه دار و كلیددار مائی و نسبت به آنچه كه ولید از بیت المال گرفته است متعرض او مباش». عبداللَّه بن مسعود پس از خواندن نامه ی عثمان به مسجد آمد و در برابر مردم كلید بیت المال را نزد ولید پرتاب كرد و گفت من گمان می كردم خازن اموال مسلمین هستم اما حالا كه عثمان مرا خازن شخصی خود می داند این سمت را نمی پذیرم [4] .
[1] مروج الذهب صفحه ي 435 چاپ مصر سنه ي 1346 هجري.
[2] الغدير ج 8 صفحه ي 285 چاپ دوم.
[3] الغدير ج 8 صفحه ي 276 چاپ تهران.
[4] الغدير ج 8 صفحه ي 271 چاپ تهران.